Banner

Haal de samenwerkingsakte iedere vijf jaar uit de kast

9 november 2021

‘Al tien jaar ruzie tussen broer en zus om een erfenis’, kopt een artikel van een landelijk dagblad. De rechter heeft bevolen dat een zoon zijn bedrijf moet verkopen. De zoon woont en werkt op de bedrijfslocatie, maar moet zich als erfgenaam van vader houden aan de verdeling van de erfenis die de rechter heeft bepaald. Ervan uitgaande dat het een samenwerkingsverband tussen vader en zoon betreft, had dit voorkomen kunnen worden: door een samenwerkingsakte.

In een samenwerkingsakte worden de zorgvuldig bepaalde afspraken tussen de vennoten schriftelijk vastgelegd. Ook kan zo’n akte de situatie fiscaal optimaliseren. Een goede samenwerkingsakte is dus essentieel in de onderlinge samenwerking. In de praktijk belandt de akte nadat die eenmaal is opgesteld in de kast. Vervolgens wordt er niet meer naar de akte omgekeken, totdat zich een calamiteit voordoet, zoals arbeidsongeschiktheid, faillissement, echtscheiding en overlijden.

Voldoet de akte nog wel aan jouw huidige wensen?

Hieronder wordt het belang van het opstellen en bijhouden van de akte weergegeven in het geval van overlijden.

Voortzettingsbepalingen

In het bovenstaande voorbeeld had de zoon het bedrijf kunnen voortzetten, als er overnamebepalingen in de akte waren opgenomen. Hiermee wordt afgesproken dat de zoon het bedrijf voor een bepaald bedrag mag overnemen. De afspraken conform de samenwerkingsakte zijn zelfs zo belangrijk, dat je hier niet eenzijdig via een testament van kunt afwijken. De samenwerkingsgedachte brengt mee dat de gezamenlijke afspraken doorslaggevend zijn.

Het is erg belangrijk om goed stil te staan bij de inhoud van de overnamebepalingen. Wat wordt bijvoorbeeld de overnamesom als iemand besluit uit te treden, en geldt deze ook bij uittreden door overlijden? Zijn de eerder gemaakte afspraken nog steeds als redelijk te beschouwen? De overnamesom kan ook niet los gezien worden van de positie van de andere kinderen van de bedrijfsoverdrager. Gaat het volledige ondernemingsvermogen voor een lage waarde naar de bedrijfsovernemer of dient er ook bedrag over te blijven voor de andere kinderen? Wat is de juiste balans?

Zolang vader leeft kan het wenselijk zijn dat de zoon het bedrijf nog niet kan overnemen. In de praktijk wordt dan vaak een overnamesom opgenomen, die de zoon helemaal niet kan betalen. Bij kapitaalintensieve bedrijven (zoals agrarische bedrijven) kan bijvoorbeeld de waarde in het economische verkeer worden opgenomen. Bij overlijden van vader kan het zijn dat de zoon het bedrijf wel kan overnemen. De bedrijfscontinuïteit weegt vaak zwaarder dan het bepalen van de maximale overnamesom voor de erfgenamen.

Lonende exploitatiewaarde

In dat geval kan bijvoorbeeld de lonende exploitatiewaarde als overnamesom in de akte worden opgenomen. Dit is de waarde die de zoon kan betalen, waarbij het bedrijf nog kan worden voortgezet. Dit bedrag is veelal lager dan de vrije economische waarde en kan zelfs nihil zijn. Een overnamesom van nihil gaat vaak ten koste van de andere kinderen. Dit kan als niet redelijk worden ervaren door vader.

Om die reden kan de lonende exploitatiewaarde met enkele specifieke maatwerkbepalingen worden opgenomen. De lonende exploitatiewaarde doet dan minimaal recht aan de wens van vader om ook de andere kinderen aanspraak te laten maken op het vermogen.

Vervreemdingsbeding

Door de overnamebepalingen gaat er bij het overlijden van vader vermogen voor een lagere waarde dan de werkelijke waarde over naar de zoon. Hierdoor blijft er minder vermogen over voor de andere kinderen. Dit wordt doorgaans overeengekomen vanwege de bedrijfscontinuïteit. Het zal niet de bedoeling van vader zijn dat zijn zoon het bedrijf op korte termijn verkoopt. Vader kan een vervreemdingsbeding opnemen in de akte. Door die bepaling moet de zoon het voordeel alsnog delen met bijvoorbeeld de erfgenamen als hij in strijd met het vervreemdingsbeding handelt. Bijvoorbeeld door het bedrijf te verkopen.

Betalingsregeling

Voor de andere kinderen kan een minimum-overnamesom en een vervreemdingsbeding worden opgenomen. De overnamesom kan de bedrijfscontinuïteit in gevaar brengen. Daarom kan in de akte ook een betalingsregeling worden opgenomen zodat de zoon in termijnen aan de erfgenamen kan betalen.

Afsluitend

In het verleden heb je in de akte keuzes gemaakt, die je met de kennis van toen als het goed is weer zou maken. In de tussentijd kan er echter veel veranderd zijn: je gezinssituatie, je bedrijf, de wet- en regelgeving en/of de marktsituatie. Daarmee zijn ook je bedoelingen veranderd, terwijl de akte ongewijzigd is gebleven. Als je bedoelingen veranderen, moet je de akte dan ook niet laten veranderen? De akte moet immers de bedoelingen van de vennoten weerspiegelen. Bij onduidelijkheid of onenigheid is de akte leidend.

Je zal met de kennis van nu hoogstwaarschijnlijk andere keuzes hebben gemaakt. We raden je aan om dit alsnog te doen en de samenwerkingsakte iedere vijf jaar te updaten. Neem hiervoor contact op met je fiscaal adviseur om je huidige akte te bespreken. Doe dat ook voor andere aandachtspunten in relatie tot de akte naast de gevolgen van overlijden, zoals het bepalen van de overnamesom, de gevolgen bij echtscheiding en arbeidsongeschiktheid en het (levens)testament.